Η Αυτοκρατορία χωρίζεται σε Ανατολική και Δυτική

Τα τελευταία χρόνια της βασιλείας του Θεοδοσίου παρατηρήθηκαν προβλήματα στη διοίκηση της αυτοκρατορίας.

Μετακινούμενοι λαοί -Ούννοι, Γότθοι και Βάνδαλοι-παραβίαζουν τα βόρεια σύνορα και απειλούν την αυτοκρατορία.

Βλέποντας την κατάσταση αυτή ο Θεοδόσιος, λίγο πριν το θάνατό του (395 μ.Χ.) μοίρασε την αυτοκρατορία στους δυο γιους του (Αρκάδιο και Ωνώριο), πιστεύοντας ότι έτσι θα κυβερνιόταν καλύτερα.
Ο Αρκάδιος (18 ετών) πήρε το ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας και ο Ωνώριος (11 ετών) το δυτικό.

Ο Αρκάδιος και ο γιος του Θεοδόσιος Β΄ ή Θεοδόσιος ο Μικρός που τον διαδέχτηκε, οργάνωσαν το ανατολικό κράτος και αντιμετώπισαν τον κίνδυνο με πολεμικά και διπλωματικά μέσα:

- Οχύρωσαν με διπλό τείχος την Πόλη.
- Έβαλαν πλωτές φρουρές στο Δούναβη.- Έκλεισαν πολυδάπανες συμφωνίες ειρήνης με τους γείτονες που του απειλούσαν.- Σε κάποιους γείτονες έδωσαν επιπλέον γη για καλλιέργεια και άλλους τους πήραν ως μισθοφόρους στο βυζαντινό στρατό.- Ίδρυσαν το Πανδιδακτήριο (Πανεπιστήμιο της εποχής).- Ενίσχυσαν την ελληνική γλώσσα.

Αν και οι κάτοικοι του ανατολικού κράτους ανήκαν σε διαφορετικά έθνη, είχαν σημαντικά στοιχεία που τους ένωναν:- το ρωμαϊκό νόμο- τη χριστιανική θρησκεία- την ελληνική γλώσσα
- Οι Γότθοι με αρχηγό τον Αλάριχο κυρίευσαν τη Ρώμη (410 μ.Χ.), τη λεηλάτησαν επί τρεις ημέρες και αποχωρώντας πήραν μαζί τους μεγάλο μέρος των θησαυρών της.
- Λίγα χρόνια αργότερα το ίδιο σχεδίαζαν να κάνουν οι Ούννοι, με αρχηγό τον Αττίλα. Όμως ο Ρωμαίος στρατηγός Αέτιος, συμμάχησε με τους Γότθους και νίκησε τους Ούννους στα
Καταλαυνικά (Καταλανικά) Πεδία.

Διαφορετικά όμως εξελίχθηκαν τα γεγονότα στο δυτικό κράτος: